Ο Εξπρεσιονισμός, ένα από τα πιο εντυπωσιακά, για πολλούς λόγους, κινήματα που επηρέασαν και τον κινηματογράφο, εκδηλώνεται στη γερμανική κινηματογραφική βιομηχανία κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου.
Ιστορικό Πλαίσιο
Με τον τερματισμό του πολέμου, στα τέλη του 1918, η ανάγκη για μιλιταριστική προπαγάνδα ελαττώνεται και καθώς συνεζίχονται τα γυρίσματα ταινιών του καθιερωμένου κινηματογράφου, άλλες θεματολογίες, αρχίζουν να απασχολούν τη γερμανική κινηματογραφική βιομηχανία.
Το ενδιαφέρον στρέφεται σε τρία νέα είδη. Στο προσκήνιο, έρχεται η σεξουαλική θεματική με επίκεντρο τη σεξουαλική εκμετάλλευση, αντλώντας θεματολογία από την πορνεία και την ομοφυλοφιλία. Το δεύτερο είδος της γερμανικής επιρροής, απαντάται στις διεθνώς δημοφιλείς περιπέτειες σε συνέχειες, με κατασκόπους, ντεντέκτιβ και επιβλητικά σκηνικά, τα οποία δημιουργούν μια ατμόσφαιρα μυστηρίου, σύγχισης, άγχους. Και το τρίτο είδος, αφορά την απόπειρα αντιγραφής ιταλικών έργων της προπολεμικής περιόδου.
Σύντομα, η UFA εισχώρησε στη διεθνή αγορά. H Madame Dubarry του Ernst Lubitsch, με τίτλο κυκλοφορίας Passion, στην Αμερική, άνοιξε τις πόρτες, το 1919, στην παγκόσμια κινηματογραφική αγορά για τη Γερμανία.
Το 1919, η εταιρία του Erich Pommer, η Decla, ανέλαβε την κινηματογράφηση ενός σεναρίου δυο αγνώστων, του Carl Mayer και του Hans Janowitz. Οι σεναριογράφοι της επέμεναν σε μια στυλιζαρισμένη εκδοχή για τη μεταφορά της ταινίας τους στο φιλμ. Οι σκηνογράφοι, Hermann Warm, Walter Reimann και Walter Röhring, ανέλαβαν αυτή τη μεταφορά σε εξπρεσιονιστικό ύφος κι έτσι, γεννήθηκε το ορόσημο του κινηματογραφικού εξπρεσιονισμού, The Cabinet of Dr. Caligari (1920). Έπειτα, από την επιτυχία της, ακολούθησαν κι άλλες εταιρίες που υιοθέτησαν το εξπρεσιονιστικό υφολογικό ρεύμα στις ταινίες.
Το κίνημα του ντανταϊσμού επηρέασε πολλούς σκηνοθέτες στην κινηματογραφική εξπρεσιονιστική έκφραση τους, όπως η ταινία, Vormittagspunk (1928) του Hans Richter. Τα πρώτα χρόνια, όπως και στον Caligari, το εξπρεσιονιστικό ύφος λειτουργεί ως αφηγηματικός τρόπος να εκφράσει την παραμορφωμένη οπτική τρελών χαρακτήρων.
Στην πορεία, όμως, αφού εδραιώνεται ως υφολογία, ο εξπρεσιονισμός χρησιμοποιείται για να προσδώσει στις ταινίες, τον χαρακτηρισμό της φαντασίας ή του τρόμου. Η αίγλη του κινήματος ξεκινάει να φθίνει το 1924, με το αμερικανικό σχέδιο Ντόους. Από τη μια πλευρά, το σχέδιο συμβάλλει στην ανάπτυξη της οικονομίας της Γερμανίας, παράλληλα, όμως, αυξάνει τον ανταγωνισμό στην κινηματογραφική βιομηχανία.
Οι εισαγόμενες ταινίες, γίνονται αποδεκτές από το γερμανικό κοινό, με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο προϋπολογισμός παραγωγής των εξπρεσιονιστικών ταινιών σε μια προσπάθεια για διατήρηση της γερμανικής κινηματογραφικής βιομηχανίας. Τα τελευταία έργα, ορόσημα, του κινήματος είναι η ταινία Metropolis (1927), του Fritz Lang και η ταινία Faust (1926), του F.W. Murnau.
Οι περισσότεροι εκφραστές του εξπρεσιονισμού, ο ένας μετά τον άλλο, τείνουν να αποχωρούν, σταδιακά, από τη Γερμανία, στα τέλη της δεκαετίας του 1920, με την άνοδο του ναζιστικού καθεστώτος, έως και τις αρχές του, το 1933. Με αυτό τον τρόπο, το κίνημα εξαφανίζεται βαθμιαία. Παρά το γεγονός της εφτάχρονης διάρκειας του, ως τάση κινηματογραφικού ύφους χάραξε ανεξίτηλα σημάδια επιρροής και τα εξπρεσιονιστικά στοιχεία συναντιούνται μετέπειτα σε αμερικάνικες ταινίες, κυρίως τρόμου.
Χαρακτηριστικά
Αρχικά, ο εξπρεσιονισμός ως κίνημα, ξεκίνησε από τη ζωγραφική, επηρέασε το θέατρο, τη λογοτεχνία, την αρχιτεκτονική και τέλος τον κινηματογράφο. Οι εξπρεσιονιστές καλλιτέχνες, εξέφραζαν την αγωνία τους για τη μορφή, που σταδιακά αποκτούσε, η κοινωνία. Μια κοινωνία ηθικής, βασισμένη στην επιστήμη και τη λογική που βυθιζόταν στο σκοτάδι. Το άγχος τους για τον επικείμενο πόλεμο ήταν προφανές. Μέσω των έργων τους, και ιδίως μέσω των ταινιών τους, παρουσιαζόταν το πορτρέτο ενός κόσμου επικίνδυνου και βίαιου. Το ρεαλιστικό στοιχείο αρχίζει να χάνεται, τη θέση του, παίρνουν τέρατα, παράφρονες χαρακτήρες και ακραίες επιστημονικές ανακαλύψεις που τείνουν στο υπερβατικό.
Στις ταινίες επικρατεί μυστήριο, ένταση, σκοτάδι και φρίκη. Το ύφος του κινηματογραφικού εξπρεσιονισμού, εξαρτάται, κυρίως, από τη μιζανσέν, σε αντίθεση με άλλα κινήματα, όπως ο Γαλλικός Ιμπρεσιονισμός, που ουσιαστικά βασίζουν το ύφος στη φωτογραφία και το μοντάζ. Ο Hermann Warm, σκηνογράφος στην ταινία, The Cabinet of Dr.Caligari, 1920, υποστήριζε πως η κινηματογραφική εικόνα πρέπει να γίνει γραφιστική τέχνη.
Ο γερμανικός εξπρεσιονισμός, χαρακτηρίζεται από την κινηματογραφική εικόνα.
Τα σκηνικά, τα κουστούμια, ο φωτισμός και η ερμηνεία των ηθοποιών συνθέτουν μια κινηματογραφική εικόνα, περισσότερο ως κινούμενο εξπρεσιονιστικό πίνακα παρά διαμορφώνουν την αντίληψη μιας τρισδιάστατης ρεαλιστικής απεικόνισης. Ο φωτισμός που χρησιμοποιείται είναι απλός, δηλαδή υπάρχει μια πηγή φωτός, δημιουργώντας, έτσι, έντονες φωτοσκιάσεις, εξού και τα έντονα, παραμορφωμένα σχήματα και η αντίληψη της επίπεδης επιφάνειας. Η κίνηση των ηθοποιών είναι άλλοτε αργή άλλοτε σπασμωδική σε ελικοειδείς σχηματισμούς. Το μακιγιάζ είναι έντονο και σε συνδυασμό με τις κραυγαλαίες γκριμάτσες επισημαίνουν την γκροτέσκο ερμηνεία του εξπρεσιονιστικού θεάτρου.
Κείμενο: Εύα Μιχαηλίδου
