Το Ιράν, ως μια χώρα που τις τελευταίες δεκαετίες βλέπει η Δύση με ιδιαίτερη καχυποψία λόγω της πολιτικής του ισλαμικού καθεστώτος, εξάγει έναν από τους σημαντικότερους εθνικούς κινηματογράφους του κόσμου με πολλαπλές διακρίσεις και οπαδούς απ’ όλο τον κόσμο.
Το Iranian New Wave είναι το είδος που γέννησε τις πιο αξιόλογες ταινίες και σκηνοθέτες του ιρανικού κινηματογράφου.
Ιστορία
Το ρεύμα αυτό δημιουργήθηκε στα τέλη του ’60 ως αντίδραση στην ολοένα αυξανόμενη επίδραση του δυτικού κινηματογράφου στις ιρανικές ταινίες, καθώς μέχρι τότε ο ιρανικός κινηματογράφος αποτελείτο ως επί το πλείστον από τυποποιημένα εμπορικά μελοδράματα και μιούζικαλ. Ταινίες που πραγματεύονταν κοινωνικοπολιτικά θέματα λογοκρίνονταν ή απαγορεύονταν από τον σάχη Παχλαβί.
Την εποχή εκείνη εκτός από ταινίες γυρίζονταν και ντοκιμαντέρ, που δεν απευθύνονταν τόσο στους Ιρανούς όσο στους Δυτικούς, θέλοντας ο σάχης να τους παρουσιάσει τη δυτικότροπη ατζέντα του που είχε σκοπό να εφαρμόσει στο Ιράν. Τα ντοκιμαντέρ αυτά δείχνανε την κατασκευή κάποιου τρένου ή τα έργα μιας πετρελαϊκής εταιρίας. Ωστόσο το 1963 η Forough Farrokhzad με το μικρού μήκους ντοκιμαντέρ της για τους λεπρούς με τίτλο “The House is Black” και ο Dariush Mehrjui με την ταινία του “The Cow” (1969) άνοιξαν το δρόμο για αυτό το ρεύμα.
Μετά την ισλαμική επανάσταση του 1979, όπου ο σάχης Παχλαβί εκδιώχθηκε και επιβλήθηκε το καθεστώς του Αγιατολλάχ Χομεϊνί, ο ιρανικός κινηματογράφος δέχτηκε μεγάλο πλήγμα. Παρ’ όλα αυτά, σύμφωνα με την καλλιτέχνιδα Rose Issa, το καθεστώς τη δεκαετία του ’80 αποφάσισε να αλλάξει στάση, καθώς ο πόλεμος μεταξύ του Ιράν και του Ιράκ (1980-1988) επέφερε μεγάλη ταραχή στον ιρανικό λαό και το καθεστώς χρειαζόταν να γυριστούν ντοκιμαντέρ που να καταγράφουν τα τρέχοντα γεγονότα.
Ύστερα, η ανάγκη των πολιτών να ψυχαγωγηθούν μέσα από τις ταινίες πίεσε το καθεστώς να ενθαρρύνει τους σκηνοθέτες να γυρίσουν ταινίες, μιας και η πλειοψηφία των ξένων ταινιών είχε απαγορευτεί. Οπότε ο ανταγωνισμός για τις εγχώριες παραγωγές ήταν αμελητέος.
Ο ανταγωνισμός για τις εγχώριες παραγωγές ήταν αμελητέος.
Ως αποτέλεσμα, στα τέλη της δεκαετίας του ’80 αναδύεται, μεταξύ άλλων, η δεύτερη γενιά του New Iranian Wave ή αλλιώς το Iranian New Cinema, όπου σκηνοθέτες όπως ο Abbas Kiarostami, ο Mohsen Makhmalbaf και ο Jafar Panahi μεγαλοπρεπούν με τις ταινίες τους κερδίζοντας κριτικούς και κοινό απ’ όλο τον κόσμο.
Παρά τη λογοκρισία και τους περιορισμούς που κυριαρχούν έως και σήμερα, οι σκηνοθέτες έχουν καταφέρει με ευρηματικό τρόπο να ξεπεράσουν όλα τα εμπόδια και να δημιουργήσουν μια νέα οπτική γλώσσα. Φυσικά δεν ανήκουν όλες οι ιρανικές ταινίες που γυρίζονται σε αυτό το ρεύμα, καθώς πολλές είναι πιο εμπορικές και επηρεασμένες από ταινίες του Χόλιγουντ.
Χαρακτηριστικά
Το κύριο χαρακτηριστικό του Iranian New Wave είναι ο ρεαλισμός που επιτυγχάνεται με τον μινιμαλισμό.
Η συχνή επιλογή ερασιτεχνών ηθοποιών, τα γυρίσματα σε φυσικά τοπία, κυρίως της επαρχίας και όχι σε στούντιο, ο άμεσος ήχος και οι φυσικές πηγές φωτισμού, οι μακρινές λήψεις που τελειώνουν με παγιωμένα πλάνα (freeze-frame shot), και η λιτή σκηνογραφία και ενδυμασία πλαισιώνουν αυτό το είδος.
Επιπλέον, η σωματική επαφή μεταξύ ανδρών και γυναικών απουσιάζει, και οι γυναίκες είναι καλυμμένες από πάνω μέχρι κάτω, όπως επιβάλλει το ισλαμικό καθεστώς. Οι χαρακτήρες είναι κυρίως άνθρωποι απλοί και φτωχοί που προσπαθούν να επιβιώσουν από τις καθημερινές αντιξοότητες μέσα στο πλαίσιο της ιρανικής κοινωνίας και κουλτούρας. Η θεματολογία είναι επηρεασμένη από πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, ιστορίες αληθινές και μη, καθημερινών ανθρώπων, και από την ιρανική λογοτεχνία και την ποίηση.
Ωστόσο, όσον αφορά τα πολιτικοκοινωνικά ζητήματα του Ιράν σπάνια γίνεται άμεση κριτική στις ταινίες, καθώς οι δημιουργοί κινδυνεύουν με φυλάκιση ή εξορία. Γι’ αυτό οι σκηνοθέτες επιδίδονται σε λοξές ή αλληγορικές και ποιητικές αναπαραστάσεις αυτών των θεμάτων. Επίσης, πολλές από τις αφηγήσεις είναι απλές με φαινομενικά ελάχιστη δόση δραματοποίησης και εντυπωσιασμού.
Είναι αξιοσημείωτο πως οι σκηνοθέτες αυτού του είδους κατάφεραν να δημιουργήσουν μια εναλλακτική μορφή ντοκιμαντέρ ενσωματώνοντας “ποιητικά” στοιχεία σε αυτά (poetic realism) και αντικαθιστώντας τον προπαγανδιστικό χαρακτήρα που τους είχε επιβληθεί με τη χρήση λυρικών και συμβολικών αμεσοτήτων.
Οι συναισθηματικοί, απλοί και ενίοτε σοφιστικέ διάλογοι μεταξύ των χαρακτήρων συμβάλλουν σημαντικά στις ταινίες.
Επιπλέον, το σκηνοθετικό ύφος του κάθε σκηνοθέτη ποικίλει. Για παράδειγμα, της Samira Μakhmalbaf, κόρης του Mohsen Makhmalbaf, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ανθρωπολογικό, του Kiarostami ως φιλοσοφικό-ποιητικό και του Panahi ως δημοσιογραφικό.
Το Iranian New Wave θεωρείται το πιο κουλτουριάρικο είδος που έχει να προσφέρει ο ιρανικός κινηματογράφος. Και όχι τυχαία, καθώς πολλοί το χαρακτηρίζουν ως art cinema, που σημαίνει ότι δεν αποσκοπεί στο εμπορικό κομμάτι, αλλά στο αισθητικό και βασίζεται στο αντισυμβατικό περιεχόμενο ή στους συμβολισμούς. Οι σκηνοθέτες του Iranian New Wave έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν με ακεραιότητα και σοβαρότητα ποιοτικές ταινίες που διατηρούν ζωντανή την πλούσια και μακροχρόνια πολιτιστική ισχύς του Ιράν και των Ιρανών.
Κείμενο: Παρασκευή Ελ Μαγκούτ
