Στον όμορφο χώρο του Μουσείου Ηρακλειδών, στην καρδιά του Θησείου συνάντησα την εικαστικό και ιστορικό τέχνης Ρωξάνη Γιάννου. Με αφορμή μία σειρά σεμιναρίων που ξεκίνησε την άνοιξη στο Μουσείο κουβεντιάσαμε στο φιλόξενο αίθριο για την πορεία της Ρωξάνης, τα σεμινάρια, και φυσικά την Τέχνη και τον ρόλο της σε μία κοινωνία που φλέγεται.
“Νομίζω τελικά μετά από τα χρόνια μου έρευνας, διδασκαλίας και δημιουργίας ότι ο βασικός ρόλος της Τέχνης είναι πράγματι η θεραπεία.
Πώς ξεγελαστήκαμε ότι ήταν κάτι άλλο;”
Κρατώντας αυτή ως αγαπημένη μου φράση της Ρωξάνης με χαρά σας προσκαλώ να διαβάσετε τη συνέντευξη της στο ART.harbour…
*
Ρωξάνη μου, καλώς ήρθε στο ART.harbour! Χαίρομαι πολύ που βρισκόμαστε σε έναν τόσο όμορφο χώρο για μία ακόμη φορά…
Κι εγώ!
Πες μου, πώς θα περιέγραφες τον εαυτό σου; Εικαστικός; Ιστορικός τέχνης;
Πάνω από όλα εικαστικός. Βλέπω τα πάντα μέσα από το βλέμμα του δημιουργού που παλεύει με το μέσα του, με τα υλικά, με την ιδέα. Παλεύει να βγάλει προς τα έξω το έργο του και να μπορέσει να μιλήσει μέσα από το άκρως προσωπικό για το πανανθρώπινο.
Έχω, όμως, μέσα μου και έναν αυστηρό, αλλά όχι στείρο, ακαδημαϊκό τρόπο έρευνας, μεθόδου και διεξαγωγής, όταν πρόκειται για διαλέξεις… Οπότε μάλλον με το ένα πόδι είμαι ενεργή εικαστικός και με το άλλο ενθουσιώδης ακαδημαϊκός με ατελείωτες ώρες έρευνας και τεκμηρίωσης των όσων παρουσιάζω στα μαθήματα που παραδίδω, στα δρώμενα και στις εκδηλώσεις που οργανώνω.
Σου θέτω το αιώνιο ερώτημα… Τι είναι τέχνη; Είναι κάτι παραπάνω από ένα «έργο»;
Τέχνη είναι αυτό που μας ξυπνά από τον ύπνο της καθημερινότητας – από τη ρομποτική ζωή που όλοι αναπόφευκτα ζούμε καθημερινά μέσα στον λήθαργο της ζωής. Τέχνη είναι αυτό που μας ταρακουνά και μας δείχνει άλλες πλευρές της ζωής, είναι μια βαθιά εσωτερική διαδικασία.
Είναι να βγαίνεις από την έκθεση, τον κινηματογράφο, το θέατρο, την παράσταση και να έχει αλλάξει ο κόσμος σου, οι απόψεις σου, να έχεις ταρακουνηθεί και να έχεις ανοιχτεί σε κάτι νέο.
Τι σημαίνει για σένα η Τέχνη;
Για μένα η Τέχνη πρέπει να συνδυάζει αρμονικά την αισθητική με τα ανώτερα νοήματα στα οποία ποθεί να αφεθεί η ψυχή κατά τον πλατωνικό τρόπο σκέψης, αλλά να μην εμπλέκεται στα δίχτυα του ανούσια όμορφου, να συνδιαλέγεται ουσιαστικά με το Ωραίο και το Υψηλό.
Άρα δύσκολο πράγμα, αλλά αξίζει τον κόπο!
(γέλια)
Με αφορμή ένα αφιέρωμα με το οποίο ασχολήθηκα προσωπικά με τίτλο Η Γυναίκα στην Τέχνη, θα ήθελα να μου πεις, ως ιστορικός αρχικά και ως γυναίκα εικαστικός στη συνέχεια, αν πιστεύεις ότι η ιστορία έχει φερθεί δίκαια ή άδικα στη γυναίκα στον χώρο της Τέχνης…
Α, σαφώς άδικα! Ανυπομονώ να κάνω τη διάλεξη μου σχετικά με τη θέση της γυναίκας στην Τέχνη για να έχουμε την ευκαιρία να ανοίξουμε αυτό το δύσκολο κεφάλαιο.
Σαφώς παλαιότερα η κατάσταση ήταν χειρότερη, ενώ τώρα γίνονται κάποιες μεγάλες προσπάθειες από μουσεία στον διεθνή χώρο να υπάρχει ισότιμη αντιμετώπιση. Φυσικά αυτό οφείλεται και στον σαφώς μεγαλύτερο αριθμό γυναικών σε υπεύθυνες θέσεις στη διοίκηση των Μουσείων και των διάφορων πολιτιστικών οργανισμών, οπότε υπάρχει ένα θετικότερο κλίμα για εκθέσεις και δρώμενα που αφορούν τέτοιου είδους προβληματισμούς.
Αλλά έχουμε ακόμα πολύ δρόμο μπροστά μας και ευκαιρίες για αναδρομικές εκθέσεις μεγάλων γυναικών που μέχρι τώρα ήταν πάντα σε δευτερεύουσα θέση.
Μίλησέ μου για τον θεραπευτικό ρόλο της Τέχνης, γνωρίζω προσωπικά, ότι πιστεύεις σε αυτόν και θα ήθελα να μας πεις κι εδώ δυο λόγια…
Νομίζω τελικά μετά από χρόνια έρευνας, διδασκαλίας και δημιουργίας ότι ο βασικός ρόλος της Τέχνης είναι πράγματι η θεραπεία.
Πώς ξεγελαστήκαμε ότι ποτέ ήταν κάτι άλλο; Άλλωστε για ποιον άλλον λόγο να επιβιώνει ως ανθρώπινη δραστηριότητα ακόμα και σε καιρούς κρίσης, πολέμων, αλλαγών και αναταραχών; Μα φυσικά γιατί είναι μέθοδος κατανόησης και ίασης της σκληρής πραγματικότητας και του ψυχρού κόσμου της λογικής και της τεχνοκρατίας!
Είναι ο τρόπος του Ανθρώπου να επεξεργάζεται, να ‘χωνεύει’ και να αναλύει τα όσα συμβαίνουν γύρω του. Καλά ή κακά. Και μέσα από αυτήν τη διαδικασία να εξομαλύνει όσα χρειάζονται μια τέτοια διαδικασία και να θεραπεύει τις σκοτεινές πλευρές του μέσα από την ανάδειξη και ανάλυσή τους.
Φυσικά στις μέρες μας χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο σε θεραπευτικά κέντρα ψυχικής υγείας με εξαιρετικά αποτελέσματα οπότε επιτέλους αναγνωρίζεται ο πραγματικός της ρόλος.
Η αφορμή για αυτήν τη συνάντηση ήταν τα σεμινάριά σου στο Μουσείο Ηρακλειδών με τίτλο «Πνευματικότητα & Τέχνη σε Δύση & Ανατολή»…
Ναι, είναι μια ενότητα ομιλιών που ξεκινήσαμε από πέρυσι και δημιουργήσαμε ένα όμορφο κοινό που έρχεται ξανά και ξανά γιατί αγάπησε τον τρόπο παρουσίασης και το στυλ των ομιλιών μου. Οι ομιλίες αφορούσαν μια ποικιλία θεμάτων: από τον Καντίνσκι και την αφηρημένη ζωγραφική μέχρι την Ιστορία των χρωμάτων και το Κόκκινο Βιβλίο –Ημερολόγιο του Γιουνγκ, τις Μαντάλες και την ιστορία τους έως την ιστορία της Ιερής Τέχνης της Αλχημείας.
Φέτος εμπλουτίσαμε το πρόγραμμα με ομιλίες σε σχέση με τον κινεζικό πολιτισμό για να προλογίσουμε τα όσα θα φιλοξενηθούν του χρόνου στο Μουσείο Ηρακλειδών, οπότε κάναμε ομιλίες για την αρχαία μαντική τέχνη του ΙΤΣΙΝΓΚ και την κινεζική ζωγραφική σε σχέση με τον Ταοϊσμό.
Αναμείνατε και άλλες καταπληκτικές ομιλίες, εργαστήρια και δρώμενα για μικρούς και μεγάλους! Μείνετε συντονισμένοι! Ήδη από το καλοκαίρι έχουμε υπέροχα δρώμενα για τους μικρούς μας όλους και θα συμβάλω κι εγώ, αναλαμβάνοντας μέρος του ταξιδιού στις 5 ηπείρους που είναι το θέμα μας για φέτος!
Απίθανα νέα! (γέλια) Το Μουσείο Ηρακλειδών είναι ένας μοναδικός, θα έλεγα, εικαστικός παράδεισος στο κέντρο της Αθήνας, στο Θησείο. Πώς προέκυψε η συνεργασία σου με τον χώρο και πώς εξελίσσεται;
Είναι αλήθεια αυτό. Από το 2004 που άνοιξε τις πόρτες του αυτό το υπέροχο κτήριο-κόσμημα για την πόλη – πρόκειται για έναν σημαντικό οργανισμό – έχουν παρουσιαστεί ιδιαίτερα δρώμενα και εκδηλώσεις για μικρούς και μεγάλους που αγγίζουν θέματα Τέχνης και Επιστήμης.
Η συνεργασία προέκυψε όταν πρότεινα τη σειρά ομιλιών πάνω στον τομέα της εξειδίκευσής μου που τελικά πραγματοποιήθηκε υπό τον τίτλο – ομπρέλα «Για το Πνευματικό στην Τέχνη» και αφορούσε τις ομιλίες που ήδη περιέγραψα. Ήταν μια συνάντηση γεμάτη από συγχρονικότητα, το να συμβαίνουν δηλαδή τα σωστά πράγματα τη σωστή στιγμή, όπως περιγράφει ο Γιουνγκ στα γραπτά του.
Και τώρα με τη νέα συνεργασία του Μουσείου Ηρακλειδών με το Μουσείο Επιστήμης και Τεχνολογίας της Κίνας (ΜΕΤΚ) στο Πεκίνο θα συνεχίσουμε με νέους κύκλους ομιλιών σε σχέση και με τον κινεζικό πολιτισμικό πλούτο. Οπότε, έπεται συναρπαστική συνέχεια! Μέσα από την ιστοσελίδα του Μουσείου Ηρακλειδών και το newletter μπορεί κανείς να ενημερώνεται για όλα.
Εν καιρώ κρίσης κάποιοι χαρακτηρίζουν την Τέχνη ως είδος πολυτελείας… Πιστεύεις ότι η Τέχνη μπορεί να βοηθήσει στην ανασυγκρότηση μιας κοινωνίας;
Α, εκεί είναι το θέμα! Η Τέχνη να μην είναι για την ελίτ, για τους λίγους, ούτε είδος πολυτέλειας, αλλά να γίνεται αναγκαιότητα για όλους μέσα από το περιεχόμενό της!
Σαφώς παίζει βασικό ρόλο στην κοινωνία, που ακόμα κι εάν δεν είναι συνειδητά αντιληπτός από όλες τις κοινωνικές ομάδες, τις επηρεάζει έμμεσα και βαθιά. Ναι, η Τέχνη έχει αυτήν τη δυνατότητα, γιατί μορφώνει, ηρεμεί, ενημερώνει, μιλά για την ουσία των πραγμάτων και μας θυμίζει την εντελέχειά μας ως ανθρώπινο είδος – τον σκοπό ύπαρξής μας δηλαδή που είναι η ανύψωση στον αυθεντικό εαυτό μας, στην αληθινή μας πηγή, το Θείο….
Άρα ναι, μπορεί να συνεισφέρει στην ανασυγκρότηση της κοινωνίας, εάν καταφέρει να είναι δίπλα στον κόσμο που τη χρειάζεται κι ας μην το ξέρει πάντα…
Έχουν, λοιπόν, απήχηση στο κοινό τα σεμινάρια;
Ναι, δημιουργήσαμε εδώ στο Ηρακλειδών μια όμορφη ποικιλόμορφη ομάδα με ανθρώπους από όλα τα μονοπάτια της ζωής, που φαίνεται να ενδιαφέρονται βαθιά για τα θέματα που μέχρι τώρα έχουμε παρουσιάσει. Όταν τους ανέφερα ότι θα ήθελα να κάνω μια διάλεξη για τον Διαλογισμό σε Ανατολή και Δύση ενθουσιάστηκαν και ζήτησαν να γίνει το συντομότερο.
Έτσι έγινε με τη διάλεξη για την Αλχημεία. Είναι άνθρωποι ταγμένοι στη γνώση, συχνά αμύητοι στον Εσωτερισμό, θέμα το οποίο αγγίζω με τη θεματολογία μου, και με μια βαθιά επιθυμία για γνώση που πατά από τη μία στη σωστή ακαδημαϊκή μελέτη κι από την άλλη στην ευχάριστη παρουσίαση αυτής με πρακτικές εφαρμογές στη ζωή του σημερινού ανθρώπου, γιατί αυτό είναι όλο το νόημα.
Η γνώση να εφαρμόζεται για να κάνει καλύτερη τη ζωή μας.
Θα ήθελα να μας πεις και κάποιες πρακτικές λεπτομέρειες σχετικά με τον κύκλο σεμιναρίων, όπως μέρες – ώρες διεξαγωγής, προϋποθέσεις συμμετοχής…
Οι διαλέξεις και τα εργαστήριά μου είναι συνήθως δίωρα και δεν απαιτούν προηγουμένη γνώση ή εμπειρία στο θέμα. Περνάς δύο ώρες μαθαίνοντας κάτι νέο, συνήθως για ένα θέμα που κατά πάσα πιθανότητα δεν θα έχεις συναντήσει. Συχνά τα μαθήματα είναι εμπλουτισμένα με την κατάλληλη μουσική και πάντα συνοδεύονται από βιβλιογραφία, σημειώσεις και εξειδικευμένες πληροφορίες, ανάλογα με τις ανάγκες του κοινού, με το οποίο μου αρέσει πάντα να κρατώ επαφή και να έχω επικοινωνία για απορίες κ.λπ.
Τι σε τράβηξε να ασχοληθείς με τον Εσωτερισμό;
Παλιά ιστορία αυτή… Με τράβηξε μια επιθυμία να ερευνήσω ό, τι δε μετριέται ποσοτικά και πραγματικά. Με τράβηξε η μελέτη για το άυλο και το μη απτό. Ήθελα να δω πώς και ποιοι πριν από εμένα θέλησαν να ερευνήσουν όσα δεν καλύπτονται από τις επίσημες επιστήμες της ιστορίας της ανθρώπινης έρευνας.
Όταν βρήκα το πανεπιστήμιο και τον μεταπτυχιακό κύκλο σπουδών μου ήταν σαν να άνοιξε μια μαγική πόρτα σε ένα μαγεμένο δάσος που όλα όσα είχα ζήσει μέχρι τότε ταίριαζαν σαν παζλ. Τώρα η βιβλιοθήκη μου αναστενάζει από βιβλία για την επιθυμία του ανθρώπου παγκοσμίως να ψάξει το άυλο ανά τους αιώνες… Από την αρχαία Κίνα και την αρχαία Ελλάδα μέχρι τον 21ο αι. και τις αναζητήσεις του σήμερα. Πριν κάποια χρόνια ήταν η αρχή ενός ταξιδιού στη ρότα του οποίου σκοπεύω να μείνω και να μοιραστώ τη γνώση θεωρητικά και πρακτικά….
Είναι μια καθημερινότητα τελικά ο Συμβολισμός;
Τα σύμβολα είναι εξαιρετικά σημαντικά στη ζωή όλων μας, ακόμα κι εάν δεν το συνειδητοποιούμε. Έχουν δύναμη και μας καθοδηγούν συχνά περισσότερο από όσο θέλουμε να πιστεύουμε, μαζί με τα μικρά τελετουργικά που όλοι οι άνθρωποι έχουμε ώστε να μπορούμε να βγάλουμε νόημα από αυτό που λέμε ανθρώπινη ύπαρξη… Είναι μικρές, εσωτερικές διαδικασίες και τρόποι ερμηνείας του παράξενου τεράστιου σύμπαντος και μας βοηθούν να αποκωδικοποιήσουμε τον εαυτό μας.
Τα σύμβολα είναι δύναμη και μπορούν να παίξουν πρωτεύοντα ρόλο στο ξεκλείδωμα της ψυχής και των προβληματισμών που μπορεί να προκύψουν. Εξ’ ου και χρησιμοποιούνται τόσο έντονα στην έρευνα της ψυχής και των θεραπευτικών προσεγγίσεων αυτής.
Κλείνοντας θα ήθελα να μου μιλήσεις για ένα κομμάτι στην Τέχνη που σου κεντρίζει το ενδιαφέρον και θα ήθελες να εξερευνήσεις περισσότερο…
Με ενδιαφέρει πάντα το σημείο όπου διασταυρώνεται η Τέχνη με την πραγματική ζωή και τη θεραπεία ή καλλιέργεια της ψυχής. Δε με αφορά η Τέχνη για την Τέχνη, η ανούσια τέχνη που επιδεικνύει την ικανότητα της να εντυπωσιάζει σαν ένας καλός ακροβάτης.
Με ενδιαφέρει η Τέχνη που μας ταρακουνά και μας ξυπνά από τον λήθαργο της ανθρώπινης ύπαρξης, η Τέχνη που μας παρηγορεί μα και μας μαλώνει, που μας θρέφει και μας ξεκλειδώνει τα φιξαρισμένα δεδομένα μας, είτε είναι ζωγραφική είτε οτιδήποτε άλλο.
Με ενδιαφέρει η Τέχνη που έχει μέσα της τόσο προσωπικό στοιχείο και δράμα που τελικά μιλά για το πανανθρώπινο, για το παγκόσμιο πέρα από διαχωρισμούς. Πρέπει επίσης να έχει τη δύναμη να χρησιμεύει στην ψυχή για την επιστροφή της στον ανώτερο κόσμο των Ιδεών – να μας βγάζει από το σπήλαιο που είναι γεμάτο από τα ψέματα μας.
Σε ευχαριστώ πολύ για την κουβέντα μας! Πάμε, λοιπόν, να μιλήσουμε για το I Ghing!
