Ο αραβικός κόσμος, ο οποίος συγκροτείται από περίπου 20 χώρες δεν είναι ιδιαίτερα συνδεδεμένος με τον κινηματογράφο, εξαιρουμένης της Αιγύπτου, η οποία έχει μεγαλουργήσει όλα αυτά τα χρόνια προσφέροντας ταινίες όλων των ειδών και αναδεικνύοντας ονόματα σπουδαίων δημιουργών και ηθοποιών.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Όταν εμφανίστηκε ο κινηματογράφος στη Δύση, τα αραβικά κράτη ήταν υπό τον ζυγό της βρετανικής και γαλλικής αποικιοκρατίας.
Γενικότερα οι αραβικές χώρες δεν είχαν την ευκαιρία να εκπροσωπήσουν τους ανθρώπους τους και την κουλτούρα τους στον κινηματογράφο, εξαιρουμένης της Αιγύπτου, πριν την ανεξαρτησία τους από τους Βρετανούς και τους Γάλλους αποίκους. Ακόμα, όμως, και μετά την ανεξαρτησία τους οι χώρες αυτές κατάφεραν να δημιουργήσουν ελάχιστες ταινίες ντόπιας παραγωγής λόγω οικονομικών και τεχνικών-γνωστικών ελλείψεων.
Η Αίγυπτος από το 1909 άρχισε σταδιακά να χτίζει τον δικό της εθνικό κινηματογράφο. Το 1934 η Misr Bank εγκαθίδρυσε την εταιρεία παραγωγής Studio Misr και μέχρι το 1948 είχαν δημιουργηθεί έξι επιπρόσθετες εταιρείες παραγωγής και 345 ταινίες μεγάλου μήκους.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο κινηματογράφος ήταν η πιο επικερδής βιομηχανία μετά την υφαντουργική βιομηχανία. Ο λόγος που η Αίγυπτος ήταν η μόνη αραβική χώρα που εγκαθίδρυσε τον δικό της κινηματογράφο ήταν το γεγονός ότι είχε μια δυνατή πολυπολιτισμική ζωή, όπου οι ντόπιοι είχαν καθοριστικό ρόλο στην κοινωνία και παρέμεναν ανενόχλητοι από τις αποικιοκρατικές αρχές.
Από το 1922 η Αίγυπτος ήταν επίσημα ένα ανεξάρτητο κράτος (αν και στην πραγματικότητα η βρετανική αποικιοκρατία τερματίστηκε το 1952), όπου η αιγυπτοποίηση ήταν εμφανής σε πολλά πεδία της χώρας. Στις γαλλικές αποικίες, ωστόσο, κάτι παρόμοιο ήταν αδιανόητο να συμβεί.
Στην Αλγερία φέρ’ ειπείν οι γαλλικές αρχές επέβαλλαν την ενσωμάτωση των ιθαγενών στη γαλλική κουλτούρα εις βάρος των ντόπιων παραδόσεων. Αν και το 1933 στην Αλγερία υπήρχαν περισσότεροι κινηματογράφοι απ’ ότι στην Αίγυπτο ούτε μία ταινία δε γυρίστηκε από ιθαγενή πριν την ανεξαρτησία της το 1962.
Στη Συρία η αδύναμη οικονομία και η παρακμή των τεχνών, ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, καθώς πολλοί καλλιτέχνες και διανοούμενοι εγκατέλειψαν τη χώρα για να εγκατασταθούν στην Αίγυπτο λόγω των πολιτικοοικονομικών περιορισμών της, καθυστέρησαν τη δημιουργία εθνικού κινηματογράφου. Συν τις άλλοις οι Γάλλοι άποικοι εμπόδιζαν γενικότερα οποιαδήποτε προσπάθεια των ντόπιων πληθυσμών να δημιουργήσουν μια ταινία καθώς ήταν μέρος της οικονομικής και πολιτισμικής τους ατζέντας.
Στο Μαρόκο, Γάλλοι σκηνοθέτες δημιουργούσαν ταινίες παρουσιάζοντας τη χώρα ως μια εξωτική χώρα γεμάτη φοίνικες, καμήλες και χορεύτριες της κοιλιάς. Προσπαθούσαν να παραμορφώσουν την πραγματική εικόνα της Βόρειας Αφρικής παρουσιάζοντάς την ως μία ηλιόλουστη περιοχή, όπου οι Άραβες είναι χαρούμενες μαϊμούδες δοξολογώντας τον Θεό που τους έστειλε τους πολιτισμένους Γάλλους αποίκους.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Οι Άραβες σκηνοθέτες έχουν επηρεαστεί κατά κόρον από τις αρχές των δυτικών τεχνών και ελάχιστα από τις παραδοσιακές αραβικές τέχνες.
Ένα χαρακτηριστικό του αραβικού κινηματογράφου είναι ότι αντιπαραβάλλεται με συμβολισμούς. Τα περισσότερα σύμβολα έχουν είτε μεταφορική είτε συνεκδοχική χρήση. Στην πρώτη περίπτωση μια εικόνα ή μια πράξη αναπαριστά κάτι άλλο ενώ στη δεύτερη ένας ρόλος αναπαριστά το σύνολο, όπως όταν ένας χωρικός αντιπροσωπεύει όλη την κοινωνική του τάξη. Επιπλέον, ο αραβικός κινηματογράφος, όπως και ο δυτικός, έχει επηρεαστεί σημαντικά από τη λογοτεχνία και η γλώσσα που χρησιμοποιείται είναι οι διάλεκτοι της αραβικής γλώσσας.
Τη δεκαετία του ’60 που όλες οι αραβικές χώρες ξετίναξαν τον ζυγό των αποικιοκρατών οι ταινίες βασίζονταν ως επί το πλείστον στην κοινωνική πραγματικότητα αντανακλώντας την καθημερινή ζωή των ντόπιων αποδοκιμάζοντας την αποικιοκρατική καταπίεση και την κοινωνική κακομεταχείριση.
Ένα κοινό που έχουν όλοι οι κινηματογράφοι των αραβικών κρατών είναι ότι υπάρχει περιορισμένη ελευθερία έκφρασης.
Στις περισσότερες αραβικές χώρες το Υπουργείο Πληροφοριών ή ένα ειδικό συμβούλιο λογοκρισίας εγκρίνει τις ταινίες. Οι ταινίες πολιτικού, θρησκευτικού και ερωτικού περιεχομένου ήταν απαγορευμένες, ωστόσο τα τελευταία χρόνια έχουν γυριστεί τέτοιου είδους ταινίες.
Οι καλλιτεχνικές αραβικές ταινίες και οι auteur ταινίες είχαν μεγάλη αποδοχή από τη Δύση, αλλά σπάνια διανέμονταν στις χώρες προέλευσης τους. Δυστυχώς για έναν Άραβα δημιουργό υπάρχουν δύο επιλογές: είτε να βασιστεί σε δημόσιες επιχορηγήσεις είτε σε ξένους παραγωγούς. Σε ορισμένες περιπτώσεις σκηνοθέτες έχουν εργαστεί με artisanal τρόπο, δηλαδή τα καθήκοντά τους δεν περιορίζονταν μόνο στη σκηνοθεσία, αλλά επεκτείνονταν και στη γραφή σεναρίου, στο μοντάζ, ακόμα και στην υποκριτική λόγω των περιορισμένων πόρων.
Τέλος οι συμπαραγωγές με ευρωπαϊκές χώρες είναι περισσότερο διαδεδομένες απ’ ότι οι συμπαραγωγές μεταξύ αραβικών κρατών.
Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια η σπίθα του αραβικού κινηματογράφου έχει ξαναφουντώσει. Το 2014 η ταινία “Theeb” του Ιορδανού Naji Abu Nowar ήταν υποψήφια για Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας, και ταινίες όπως οι “Paradise Now”, “Omar”, “Where Do We Go Now” και “Wadjda”, καθώς και ντοκιμαντέρ όπως το “The Return to Homs” και το “Silvered Water, Syria Self-Portrait” έχουν βραβευτεί με βραβεία απ’ όλο τον κόσμο και έχουν λάβει διθυραμβικές κριτικές.
Κείμενο: Παρασκευή Ελ Μαγκούτ
