Λαϊκοί μύθοι και θρύλοι απ’ όλη την Ελλάδα συνυφαίνονται με τη μοντέρνα γραφή των συγγραφέων και ενσωματώνονται στη σημερινή εποχή.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, οι επισκέψεις μου στο χωριό έγιναν ολοένα και πιο συχνές. Η επαφή με τη φύση και η αγνότητα της εξοχής με τραβούσαν τώρα περισσότερο από πριν. Αναπόφευκτα η επαφή μου με τους ανθρώπους του χωριού με έφερε κοντά στην παράδοση, κυρίως μέσω των εθίμων και της παραδοσιακής κουζίνας, αλλά και μέσω ιστοριών που δυστυχώς οι παππούδες μου δεν πρόλαβαν να μου διηγηθούν.
Τυχαία την ίδια περίοδο έφτασε στην πόρτα μου μία συλλογή μύθων και θρύλων διάφορων περιοχών της Ελλάδας διασκευασμένων από 10 συγγραφείς και μία ποιήτρια. Οι παραμυθούδες Άννα Αθανασιάδου, Μαρία-Μαριλύ Γαλίζη, Κατερίνα Δίελα, Κατερίνα Θεοδωρίδου-Γιολασιγμάζη, Ιωάννα Καρρά, Άννα Μάνου, Μαργαρίτα Μάρκουλα, Αικατερίνη Μιχαήλ, Αικατερίνη Ναζλή και Μαριλένα Πονηράκη ενώνουν τις παραμυθικές τους δυνάμεις με την ποιήτρια Σοφία Σκλείδα δημιουργώντας Το Κάστρο των Παραμυθιών, το σπίτι όπου η φαντασία παίρνει τα ηνία και όλα μοιάζουν αλλιώτικα και μαγικά.
Ξεκινώντας από μια ιστορία ως βάση, στο Κάστρο των Παραμυθιών, ξετυλίγονται εννιά υπο-ιστορίες τις οποίες διηγούνται οι εννέα παραμυθούδες της κεντρικής ιστορίας σε καθένα από τα αδέρφια της πρωταγωνίστριας με σκοπό να ημερεύσουν την ψυχή τους από τον θυμό και τη θέληση για εκδίκηση για την αδερφή τους που κλέφτηκε με τον νεαρό φίλο της.
Μία-μία οι ιστορίες περιγράφουν αξίες όπως η αγάπη, η αλληλοβοήθεια και η ομόνοια μέσα από σκανταλιάρηδες δαίμονες, νεράιδες και δράκους. Η λιτή και παραδοσιακή εικονογράφηση της Ματίνας Ζέρβα δίνει στις ιστορίες ζωντάνια με τις ροδαλές φιγούρες και τα έντονα χρωματικά backgrounds που φωτίζουν τις σελίδες του βιβλίου.
Μιλώντας, λοιπόν, για δράκους ας σταθούμε στο παραμύθι του Δρακόντειου και της Δράκαινας (την τρίτη σε σειρά ιστορία του βιβλίου), όπου η Κατερίνα Δίελα με απαλές κινήσεις επεξεργάζεται τον θρύλο των Ευβοιωτών για τη διαμόρφωση της περιοχής με τη συμβολή των δράκων. Η αγάπη και η ομόνοια νικά τον ανταγωνισμό και τη ζηλοφθονία, και η ειρήνη επικρατεί. Με ξυλομπογιές και ίσως μαρκαδόρους και τέμπερα (δεν μπορώ είναι η αλήθεια να το παρατηρήσω ευκρινώς) η Ζέρβα ντύνει τους πρωταγωνιστές δράκους με χρώματα μοβ, κόκκινα και πράσινα, ενώ με έντονο γαλάζιο σχηματίζει θάλασσα και ουρανό. Στο τέλος, η ψυχή του μικρού αναγνώστη ημερεύει, όπως ακριβώς και του δεύτερου αδερφού της βασικής ιστορίας που άκουσε την παραμυθού.
Πριν, όμως, από τους δύο δράκους, οι δυο αδελφές μάς φέρνουν κοντά στην ιστορία δημιουργίας των λιμνών των Πρεσπών. Στο παραμύθι της, Οι Δυο Αχώριστες Αδερφές, η Μαρία-Μαριλύ Γαλίζη παρουσιάζει δυο κοπέλες που αγάπησαν πολύ και θυσιάστηκαν για τον έρωτα λησμονώντας τον πιο ισχυρό δεσμό, της αδερφικής αγάπης. Οι δυο κοπέλες παρουσιάζονται ως αέρινες φιγούρες και καταλήγουν να αναγεννώνται ως λίμνες.
Η τέταρτη όμως ιστορία, αυτή του Κρυμμένου Θησαυρού της Κατερίνας Θεοδωρίδου–Γιολασιγμάζη, μού τράβηξε την προσοχή. Αφορμή και βάση της η σπηλιά του Ρόζου στην πανέμορφη Σύρο. Η σπηλιά αυτή, που βρίσκεται στην Αμπέλα, έχει εμπνεύσει πολλές αφηγήσεις. Εδώ, οι κάτοικοι κρύβονται από τους κακούς πειρατές με τη βοήθεια μιας νεράιδας προσπαθώντας να γλυτώσουν τους θησαυρούς του νησιού.
Ποιοι είναι όμως αυτοί οι θησαυροί πραγματικά;
Είναι υλικοί ή μήπως είναι κάτι πολύ πιο σημαντικό από χρυσάφι και ρουμπίνια;
Είναι η αγάπη, η αλληλοβοήθεια και ο αλληλοσεβασμός μεταξύ των κατοίκων του νησιού που ο σκοπός τους είναι κοινός: να προστατέψουν το νησί τους και τη γαλήνια ζωή τους. Ένα πολύ ευχάριστο μάθημα γίνεται αυτή η ιστορία για την ομαδικότητα, την αλληλοϋποστήριξη και την πραγματική αξία ενός θησαυρού που δεν είναι τα υλικά αγαθά, αλλά οι αξίες και οι αρχές που διέπουν μια κοινότητα.
Το παραμύθι με την Άγρια Βρύση, που έχει τις ρίζες του σε θρύλους της Θήβας και τα τοπωνύμια της περιοχής, εκτός της δουλεμένης παραλλαγής έχει πολύ όμορφες φιγούρες που τραβούν την προσοχή και δημιουργούν στον αναγνώστη μια γλυκιά αίσθηση φυσικού περιβάλλοντος. Εδώ, η αγάπη για τα ζώα μέσα από την αγάπη του μικρού ήρωα για το μοσχαράκι-φιλαράκι του δίνει ένα σημαντικό μήνυμα που πρέπει τα παιδιά να λαμβάνουν από μικρή ηλικία.
Για όσους έχουν βρεθεί στην Άνδρο, η παραλία “της Γριάς το Πήδημα” είναι σίγουρα ένα από τα ξακουστά σημεία του νησιού που έχουν επισκεφτεί. Εδώ, οι διάφορες επικρατούσες ιστορίες για το πώς δημιουργήθηκε το συγκεκριμένο σημείο με τον μεγάλο βράχο στη θάλασσα – όλες εξίσου θλιβερές – γίνονται μια, με τη γριά-ηρωίδα να σώζει το χωριό θυσιάζοντας τη ζωή της. Η Άννα Μάνου γράφει για τη Γριά και τις Μάγισσες.
Ακολουθούν ο Σκανταλιάρης Δαίμονας, μια ιστορία για την ομόνοια και την αρμονική συμβίωση των ανθρώπων μιας κοινότητας από τη Μαργαρίτα Μάρκουλα και η διασκευή των θρύλων για τη γοργόνα και τις Γιαλούδες νεράιδες της Μυκόνου. Σε αυτήν την ιστορία η Αικατερίνη Μιχαήλ πλέκει αληθινά γεγονότα – αυτά των εξορμήσεων των πειρατών και των λεηλασιών των Ελληνικών νησιών – με τους θρύλους για τις γοργόνες που άλλοτε προστάτευαν κι άλλοτε έπλητταν τους νησιωτικούς οικισμούς. Εδώ, Η Γλυκόφωνη Γοργόνα πρωταγωνιστεί και βοηθά τους κατοίκους να γλιτώσουν από τους κακούς πειρατές τιμωρώντας τους τελευταίους για την ατιμία και τη δυστυχία που έφερναν στο πέρασμα τους.
Από τις ιστορίες για τις νεράιδες της Αρκαδίας εμπνεύστηκε η Αικατερινη Ναζλή το παραμύθι της Η νεράιδα Νάγια και ο χορός των πέπλων. Ενώ, τη συλλογή ιστοριών ολοκληρώνει το Πετροκάραβο, όπου η Μαριλένα Πονηράκη εμπνευσμένη από τον θρύλο για το ομώνυμο νησάκι απέναντι από τον Πόρο, δημιουργεί μια δική της εκδοχή μηνύοντας στους μικρούς αναγνώστες ότι η αλαζονεία και η υπεροψία ποτέ δε βγαίνουν σε καλό.
Το Κάστρο των Παραμυθιών είναι ένα όμορφο παράδειγμα ενσωμάτωσης της παράδοσης στη σύγχρονη εποχή μέσω της δημιουργικής και πρόσφορης επεξεργασίας από την πρώτη ιστορία ως την τελευταία.
Το ομώνυμο παραμύθι – Το Κάστρο των Παραμυθιών – γράφτηκε από την Άννα Αθανασιάδου. Η ιστορία βασίζεται στον μύθο της Ρωξάνης από την περιοχή της Μονεμβάσιας. Στην παραδοσιακή ιστορία, η βίαιη αρπαγή της Ρωξάνης από τον νεαρό που την ερωτεύτηκε γίνεται χωρίς τη θέληση της και έχει ως κατάληξη την τιμωρία όχι μόνο του θύτη, αλλά και του θύματος. Τέτοιες ιστορίες δυστυχώς είναι συνήθεις στις κλειστές κοινωνίες όχι μόνο ως προϊόντα μυθοπλασίας, αλλά και ως αληθινά γεγονότα με γυναίκες που έπεσαν θύματα μιας κοινωνίας που τις ενοχοποιεί προσπαθώντας να απαλλάξει εν μέρει το αρσενικό από την ευθύνη του θύτη.
Έτσι, λοιπόν, ακόμα κι αν η ιστορία ξεκινά με τον έρωτα του νέου που τον οδηγεί στην αρπαγή της νεαράς, εδώ η παραλλαγή θέλει τη νέα κοπέλα να αποφασίζει να πει το ναι στο “κλέψιμο” δηλώνοντας έτσι, έστω και καθυστερημένα αφού έχει γίνει ήδη η εισβολή του νέου στο δωμάτιο του κοριτσιού, την αγάπη της για ‘κείνον.
Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι τα λόγια στα παραμύθια κάθε άλλο παρά ‘αθώα’ μπορούν να είναι. Το καλό και το κακό, το νόμιμο και το παράνομο πρέπει να δηλώνονται ευκρινώς ώστε τα παιδιά να κατανοούν πλήρως και από νεαρή ηλικία τι εστί συναίνεση και τι αποδοχή. Τα κορίτσια να μαθαίνουν να ορίζουν το σώμα τους και τα συναισθήματά τους λέγοντας όχι χωρίς φόβο, και τα αγόρια από την άλλη να μαθαίνουν ότι η συναίνεση είναι απαραίτητο συστατικό για κάθε είδους σχέση και επαφή.
Πολύ εύκολα κάποιος θα ισχυριστεί “μα είναι παραμύθια, ιστοριούλες, ας μη φιλτράρουμε τα πάντα” και είναι εξαιρετικά σημαντικό ως ενήλικες να κατανοήσουμε εμείς πρώτα πως μέσα από την ψυχαγωγία και τη διασκέδαση – όπως η διήγηση μιας ιστορίας – δημιουργείται ο απαραίτητος δίαυλος επικοινωνίας ώστε να μυήσουμε τους ανήλικους αναγνώστες σε αρχές και αξίες που αφορούν βασικούς κανόνες συμβίωσης και πολιτισμού μέσα σε μια καλοκουρδισμένη κοινωνία.
Η παράδοση των τόπων είναι σίγουρα σημαντική, όπως και η λαογραφία και οι μύθοι και οι θρύλοι ως μέρος αυτής.
Μπορούμε, όμως, να μένουμε τυπολατρικά κολλημένοι σε ιστορίες αναχρονιστικές που υποτιμούν τα δικαιώματα και τη θέση της γυναίκας, και που δεν συνάδουν τελικά με τη σύγχρονη κοινωνία και τα βήματα που έχουν γίνει για τη βελτίωση των συνθηκών των περασμένων αιώνων;
Και τελικά πόσο σκόπιμο είναι να συνεχίσουμε να διηγούμαστε αυτές τις ιστορίες στα παιδιά μας;
Θα έλεγα ότι είναι καιρός να τις αφήσουμε πίσω μαζί με τα χρόνια που πέρασαν και τις συνθήκες που – ευτυχώς – βελτιώθηκαν. Ίσως αν άλλαζε ολικά ο πυρήνας των ιστοριών και η διήγηση γινόταν πια με κέντρο την ισότητα και την ελευθερία της βούλησης να ήταν μια καλή επιλογή επιμορφωτικής διήγησης. Ίσως πάλι αν η διήγηση όριζε εξαρχής τα απαγορευτικά σημεία της ιστορίας τότε να μπορούσαν οι μύθοι αυτοί να αποτελέσουν διδαχή για αγόρια, κορίτσια και ενήλικες.
Στο βιβλίο περιλαμβάνονται όχι μόνο οι αυθεντικοί θρύλοι πάνω στους οποίους βασίστηκαν οι ιστορίες, αλλά και προτεινόμενες πολύ ενδιαφέρουσες ασκήσεις δημιουργικής γραφής για τους αναγνώστες. Η ιδέα άλλωστε για τη δημιουργία αυτής της συλλογής παραμυθιών γεννήθηκε από μια άσκηση δημιουργικής γραφής σε σειρά μαθημάτων της σχολής Harmony & Creativity για τη συγγραφή Παραμυθιών.
Ξεφύλλισε μαζί μου το Κάστρο των Παραμυθιών!
View this post on Instagram
Το Κάστρο των Παραμυθιών
Άννα Αθανασιάδου, Μαρία-Μαριλύ Γαλίζη, Κατερίνα Δίελα, Κατερίνα Θεοδωρίδου-Γιολασιγμάζη, Ιωάννα Καρρά, Άννα Μάνου, Μαργαρίτα Μάρκουλα, Αικατερίνη Μιχαήλ, Αικατερίνη Ναζλή, Μαριλένα Πονηράκη
Είδος: Παιδική λογοτεχνία
Εικονογράφηση: Ματίνα Ζέρβα
Ποίηση: Σοφία Σκλείδα
Λαογραφικό σημείωμα: Ιωάννα Φώκου
Καλλιτεχνική επιμέλεια: Μιμίκα Καπούλα
Εκδόσεις: Ωρίων, 2019
[…] στην άνοιξη ήρθε στα χέρια μου Το Κάστρο των Παραμυθιών, μία συλλογή ιστοριών παρμένων από μύθους και θρύλους […]