Σε μία εποχή που η χώρα μας – και όχι μόνο – υποφέρει από κρίσεις, κρίση οικονομική, κρίση κοινωνική, ανθρωπιστική, κρίση αξιών, οι παραστάσεις που σχετίζονται με την «αδηφάγο» εξουσία έχουν την τιμητική τους. Αυτός ο «Ένας» προστάτης/ Μεσσίας που εμφανίζεται με ένα καλάθι υποσχέσεις και καταλήγει να μοιράζει στο λαό τίποτα και να του αρπάζει τα πάντα, είναι κατά κύριο λόγο η τιμητική φιγούρα.
Ο Alfred Jarry στα τέλη του 19ου αιώνα πέρασε την πολιτική και κυβερνητική αδηφαγία σε ένα άλλο επίπεδο με την τραγική φάρσα Υμπύ Τύραννος (Ubu Roi). Η άπληστη και λαίμαργη φιγούρα που παρουσιάζει ο Jarry στο έργο του είναι αναμφίβολα ένα προσωπείο που κάθε λαός θα μπορούσε να «φορέσει» σε κατά καιρούς κυβερνητικά πρόσωπα της χώρας του. Ο αυθεντικός ήρωας είναι ο κυρ-Υμπύ, ένας δαψιλής άρχοντας που δεν του αρκεί τίποτα, ένας αχόρταγος «τερατόμορφος» χωριάτης που θέλει να πάρει το θρόνο του βασιλιά της Πολωνίας δολοφονώντας τον. Δεν του αρκεί, όμως αυτό, μαζί με την γυναίκα του, την κυρά Υμπύ, και κάποιους τάχα έμπιστους συνεργάτες, καταστρώνει σχέδιο για την εξόντωση ολόκληρης της βασιλικής οικογένειας. Κάτι που τελικά επιτυγχάνει. Μόνος ο γιος του βασιλιά Γαμίσλαος επέζησε του φονικού και ορκίζεται να πάρει εκδίκηση.
ΓΑΜΙΣΛΑΟΣ: Είναι φοβερό να μένεις ολομόναχος στα 14 σου χρόνια και να πρέπει να πάρεις μια εκδίκηση τόσο μεγάλη.
Πρόκειται ουσιαστικά για έναν θρασύδειλο σφετεριστή (ο κυρ-Υμπύ), ο οποίος περιμένει τα πάντα από τους υποτελείς του, στους οποίους, όμως, δεν δίνει την παραμικρή αξία και προσοχή. Χαρακτηριστικό είναι μάλιστα ότι ο συγγραφέας θέτει τον κύριο ουσιαστικά δολοφόνο του βασιλιά – κυρ- Υμπύ – να συνδράμει στη δολοφονία με μόνη κίνηση το πάτημα του ποδιού του βασιλιά φωνάζοντας «ΣΚΡΑΤΑ!», ώστε να δώσει το σήμα στους μισθοφόρους του, με αρχηγό τον Καπετάν Λέρα, να ολοκληρώσουν το σχέδιο. Φέρεται με αισχρό τρόπο ακόμη και στη γυναίκα του – η οποία τυφλωμένη από τη λαίλαπα χρήματος και εξουσίας – φροντίζει να εξαπατήσει, με τη σειρά της, τον ίδιο το σύζυγός της κλέβοντάς του χρυσάφι. Κάτι τέτοιο φυσικά φανερώνει πέραν της απληστίας και την ηλιθιότητά της, καθώς μέσα στη μανία της ξεχνά πως είναι και η ίδια βασίλισσα και προσπαθεί με κάθε τρόπο να εξασφαλίσει το ‘κάτι παραπάνω’.
ΚΥΡ-ΥΜΠΥ: Αχ, κυρά-Υμπύ, δεν πιάνω γρυ απ’ το τι μου λες.
ΚΥΡΑ-ΥΜΠΥ: Αχ, μωρέ, βλάκας που είσαι!
ΚΥΡ-ΥΜΠΥ: Μα το πράσινο καυλί μου, ζει ακόμα ο βασιλιάς Βεγκέσλαος. Μα πες ότι πέθαινε – δε θ’ άφηνε πίσω του ένα παιδομάνι;
ΚΥΡΑ-ΥΜΠΥ: Κι εσένα ποιος σ’ εμποδίζει να σφάξεις όλη τη φαμίλια και να τους πάρεις τη θέση;
ΚΥΡ-ΥΜΠΥ: Αχ, κυρά-Υμπύ, με προσβάλλεις, και σε βλέπω κόσκινο!
Ένα έργο γραμμένο με έντονα Σαιξπηρικά στοιχεία, αλλά ακόμη πιο έντονο το τραγελαφικό και το γκροτέσκο – αντίστοιχο αρχαίας κωμωδίας. Μιλάμε για την άνοδο και την πτώση στο θρόνο, την εξουσία, τη ζωή… Οι παρωπίδες, η απληστία, η ασωτία και μάλλον όλα τα θανάσιμα αμαρτήματα είναι συγκεντρωμένα σε μία κεντρική φιγούρα, εξοπλισμένα από την επιθυμία για δόξα και χρήμα. Ένα «Υπέρ-εγώ» στολισμένο με χρυσάφι, κρέατα και φλουριά που μεγεθύνεται μέρα με τη μέρα, ενώ οι ‘αυλικοί – κόλακες’ το φουσκώνουν με λόγια και τιμές, με την ελπίδα να πάρουν λίγη από τη δόξα του.
ΚΥΡ-ΥΜΠΥ: Ορκίζεστε να σκοτώσετε τον βασιλιά;
ΧΟΡΟΣ: Ναι το ορκιζόμαστε
ΚΥΡ-ΥΜΠΥ: Ζήτω ο κυρ-Υμπύ!
ΧΟΡΟΣ: Ζήτω ο κυρ-Υμπύ!
ΧΟΡΟΣ: Ζήτω ο κυρ-Υμπύ!
…
Το δεύτερο μισό του έργου αφιερώνεται ουσιαστικά στην περίοδο της διακυβέρνησης του αδηφάγου Τυράννου που βρίσκεται στην εξουσία. Ο Υμπύ προτίθεται να «δώσει» στο λαό αυτό που θέλει, κρέας και χρήμα. Όλα, όμως, έχουν ένα τίμημα, τη μάχη, τον αλληλοσπαραγμό. Σαν τα όρνια που πέφτουν πάνω στο νεκρό θύμα, πολίτες και υποτελείς του βασιλείου αγωνίζονται για ένα κομμάτι κρέας και ένα χρυσό φλουρί. Ο ένας κατατροπώνει τον άλλον για να καταφέρει να αποκτήσει δικαίωμα στην επιβίωση. Η φιλοδοξία και η ωμότητα του Τυράννου ξεπερνάει κάθε όριο, καθώς η μόνη χαρά του είναι πια το χρήμα, το αίμα, και φυσικά οι γαρδούμπες.
Προδοσία, καιροσκοπία και οπορτουνισμός. Λέξεις που παρουσιάζουν άριστα την κατάσταση που επικρατεί υπό την καινούρια κυβέρνηση. Λέξεις που παρουσιάζουν άριστα και τη σημερινή – και μάλλον κάθε – κοινωνία από το παρελθόν μέχρι σήμερα.
Φαινόμενα που με την «κατάλληλη» εξουσία δημιουργούν κοινωνίες όχι μόνο βρίθουσες σε πελατειακές σχέσεις, αλλά και παντελή απουσία οποιασδήποτε αίσθησης δικαιοσύνης και αμεροληψίας. Ένα έργο διαχρονικό που πραγματεύεται ένα αντικείμενο ακόμη διαχρονικότερο για τη μελέτη των γενεσιουργών δυνάμεων των κοινωνικών και ανθρωπιστικών κρίσεων, πόσο μάλλον (κρίσεων) των πολιτειακών θεσμών.
ΓΑΜΙΣΛΑΟΣ: Διόλου δε ζηλεύω το στέμμα σου!
Με τη φράση του αυτή προς τον κυρ- Υμπύ, ο Γαμίσλαος, κατά την επιστροφή του στο παλάτι, επαναφέρει στο νου ένα κεντρικό ερώτημα «Είναι ζηλευτή η εξουσία;» και αλήθεια ποια μορφή εξουσίας δεν κινδυνεύει ανά πάσα στιγμή να ξεπεράσει τα όρια και να καταλήξει τυραννική; Η ιστορία της κοινωνιολογίας έχει δείξει πως ανέκαθεν οι κρίσεις ελλοχεύουν να «βομβαρδίζουν» με κάθε μορφή την ανθρωπότητα ανά τους αιώνες.
Η ομάδα ActUBǓστες, υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες της Έλενας Βόγλη ανέλαβε να ανεβάσει φέτος στη σκηνή του θεάτρου Σταθμός, την τραγική αυτή φάρσα του Alfred Jarry για περιορισμένο αριθμό παραστάσεων. Ένα ρίσκο, που όμως, αναμφίβολα οδήγησε σε επιτυχία. Οι εννέα ηθοποιοί Γιώργος Αλεβυζάκης, Μαντώ Γιαννίκου, Γιώργος Δρίβας, Ρωμανός Καλοκύρης, Εβελίνα Καραστάθη, Ειρήνη Κουμπαρούλη, Χρυσάνθη Κουτρούμπα, Κώστας Σεβδαλής, Ζωή Φράττη ερμηνεύουν 34 διαφορετικούς ρόλους σε μία παράσταση διάρκειας περίπου δύο ωρών.
Συγχαρητήρια αξίζουν σε ολόκληρη την ομάδα των συντελεστών. Το να «πατάς» σε ένα μεγάλο έργο, δεν εξασφαλίζει απαραίτητα την επιτυχία.
Λεξιπλασία, πλούσιο λεξιλόγιο και πλούτος «χειροποίητων» σκηνικών και μέσων, φυσική και άμεση απόδοση των ρόλων, ένταση εκφράσεων και κινήσεων μέσω των χορογραφιών (Μαρίνα Μαυρογένη)… Η παρουσία αφηγητή έχει αντικατασταθεί από «ταμπέλες», που τοποθετούνται εναλλάξ από τους ηθοποιούς, και ενημερώνουν τους θεατές για τον τόπο διεξαγωγής των γεγονότων. Η παράσταση ολοκληρώνεται με το – χωρίς καμία αμφιβολία επίκαιρο – Φοροτράγουδο, που έγραψε ο Αλέκος Βασιλάτος.
Ευρηματικότητα και φυσικότητα, είναι μάλλον δύο λέξεις που θα μπορούσαν μόνες να περιγράψουν την παράσταση Υμπύ Τύραννος, όπως αυτή παρουσιάζεται από τη θεατρική ομάδα ActUBǓστες.
Από τα πιο σημαντικά σημεία της παράστασης, θα λέγαμε πως είναι αναμφίβολα η ενδυματολογική παρουσία, η σκηνοθετική σύλληψη των στατικών καρέ κατά τη διάρκεια των μαχών και φυσικά η μουσική επένδυση του έργου. Τυπικά τα «ρούχα» που φορούν οι ηθοποιοί αποτελούν τη βάση για τις πλουμιστές δημιουργίες που θαυμάζει κανείς κατά τη διάρκεια της παράστασης. Σε ιδέα και σχεδιασμό Ειρήνης Κουμπαρούλη και υλοποίηση-κατασκευή Γιώργου Κοντομηνά και Γιάννη Σκόδρα, τα κοστούμια και τα αξεσουάρ του έργου τραβούν πάνω τους μεγάλο μέρος της προσοχής – αν όχι «κλέβουν την παράσταση». Λαμπερά και εύθραυστα, κατασκευασμένα από foam (πολυαιθυλένιο), πανοπλίες, κορόνες, περούκες, άλογα, σπαθιά και φορέματα σε αφήνουν άφωνο τόσο με το πόσο εντυπωσιακά είναι, όσο και με το πόσο πολύ ταιριάζουν με την ουσία της παράστασης, ειδικά σε συνδυασμό με το έντονο μακιγιάζ των ηθοποιών (Silvia Cardullo).
Με στατικά καρέ – σαν φωτογραφίες – έχουν επιλεχθεί να παρουσιάζονται οι μάχες που προκύπτουν κατά τη ροή του έργου. Εκτός από την μοναδικότητα και την πρωτοτυπία, προσδίδουν σασπένς, ενώ δίνουν την ευκαιρία στους ηθοποιούς να εκφραστούν ελεύθερα κάνοντας γκριμάτσες, κινήσεις και αλληλεπιδράσεις που δίνουν ένα κωμικό στίγμα στην παράσταση, τονίζοντας ταυτόχρονα τον τραγικό της χαρακτήρα.
Η κλασική μουσική επένδυση έχει αποφευχθεί, και την έχουν αντικαταστήσει σφυρίγματα, χτυπήματα σε μαγειρικά σκεύη, ήχοι με τη γλώσσα… Η ευφάνταστη εκφραστικότητα, σε συνδυασμό με τα μοναδικά «ωμά» ηχητικά εφέ, που παράγονται από τους ηθοποιούς ζωντανά κατά τη διάρκεια της παράστασης, δημιουργεί ένα πρωτόγονο και συνάμα πρωτότυπο κάθε φορά τοπίο που σε εντάσσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στα δρώμενα της κάθε σκηνής. Στο σημείο της ωμότητας αξίζει να αναφερθεί η χρήση της «μηχανής του κιμά» από τον Τύραννο κυρ-Υμπύ ως μία – κάθε φορά – αυτοτελής σκηνή του έργου. Ένας ακόμη θάνατος, το αίμα που χύνεται, η διαδικασία πολτοποίηση του εγκεφάλου σε ένα παιχνίδι θανάτου και εξουσίας, ένα σκηνοθετικό εύρημα που κάνει τη φάρσα αυτή τραγική.
Ταυτότητα της παράστασης
Συντελεστές
Μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης
Σκηνοθεσία: Έλενα Βόγλη
Χορογραφία-κινησιολογική επιμέλεια: Μαρίνα Μαυρογένη
Σκηνικό-Αξεσουάρ (Ιδέα-Σχέδιο): Ειρήνη Κουμπαρούλη
Κατασκευή σκηνικού: Σταύρος Σολομής
Κατασκευές αξεσουάρ: Γιώργος Κοντομηνάς-Γιάννης Σκόδρας
Μακιγιάζ: Silvia Cardullo
Φωτισμοί: Μιχάλης Μπούρης
Γραφιστικά: Silvia Cardullo
Επικοινωνία: Μελαχρινός Βελέντζας
Βοηθός Σκηνοθέτη: Κώστας Σεβδαλής
Βοηθός Παραγωγής: Άννα Φωτοπούλου
Τους 34 ρόλους του έργου ερμηνεύουν (με αλφαβητική σειρά): Γιώργος Αλεβυζάκης, Μαντώ Γιαννίκου, Γιώργος Δρίβας, Ρωμανός Καλοκύρης, Εβελίνα Καραστάθη, Ειρήνη Κουμπαρούλη, Χρυσάνθη Κουτρούμπα, Κώστας Σεβδαλής, Ζωή Φράττη
Το Φοροτράγουδο έγραψε ο Αλέκος Βασιλάτος
Μια παραγωγή της ομάδας ActUBǓστες
[…] (Διαβάστε σχετικά με την παράσταση Υμπύ Τύραννος εδώ.) […]